หนังสือครูเพื่อศิษย์ สร้างการเรียนรู้สู่ระดับเชื่อมโยง

บันทึกนี้ ตีความจากบทที่ 1 Laying the Groundwork for Visible Learning for Literacy  ส่วนหัวข้อย่อย General Literacy Learning Practices ในหนังสือหน้า 21 - 34

     สาระสำคัญของบันทึกนี้ คือ ๓ ปัจจัยหลักสู่การเรียนรู้ ได้แก่ (๑) ความท้าทาย (๒) บรรลุเป้าหมายด้วยตนเอง (๓) มีเป้าหมายการเรียนรู้ โดยมีเกณฑ์บอกความสำเร็จ สามปัจจัยนี้มีผลต่อการเรียนรู้ในเด็กทุกวัย(๑)

ความท้าทาย (Challenge) 

(1) ข้อ 1 และ 2 เกิดจาก growth mindset ในตัวเด็ก ซึ่งเป็นผลจากปฏิสัมพันธ์ระหว่างครูกับเด็กในบันทึกตอนที่ ๒ การเปลี่ยนแปลงตัวครูตามบทที่ ๒ จึงสำคัญมาก ส่วนข้อ ๓ คือการที่นักเรียนรู้สึกไม่เลื่อนลอย ทำได้สำเร็จ เพื่อครูเริ่มต้นด้วยการโยงบทเรียนเข้ากับบริบทใกล้ตัวนักเรียน


ครูต้องจัดการความท้าทายเป็น โดยต้องปรับตามบริบทและตามแต่ละสถานการณ์
     
     หน้าที่หลักของครูแห่งศตวรรษที่ ๒๑ คือ ช่วยให้นักเรียนรู้สึกสนุกกับความท้าทายในการเรียน ไม่ใช่ท้อถอย(๓) สาระในหนังสือเล่มนี้ว่าด้วยเรื่องนี้ทั้งสิ้น แต่ในตอนนี้จะว่าด้วยเป้าหมายระดับของการเรียนรู้ 

เป้าหมายระดับของการเรียนรู้ : ผิวๆ ลึก และนำไปใช้ในบริบทอื่นได้ 
     ครูต้องรู้ว่าในขณะนั้นต้องจัดการเรียนรู้ในระดับผิว ลึก หรือนำไปใช้ในต่างบริบทได้ (transfer) ในสัดส่วน หรือส่วนผสมอย่างไร และต้องให้นักเรียนทราบ เป้าหมายนั้น โดย

• ให้นักเรียนทำความรู้จักชิ้นงาน ก ข ค และทำความเข้าใจว่าชิ้นงานทั้งสามแตกต่างกันอย่างไร 
• ให้นักเรียนทำความรู้จักตารางให้คะแนนแบบ rubrics
• ให้นักเรียนได้เห็นผลงาน และคะแนนของนักเรียนรุ่นก่อนที่เรียนวิชาเดียวกันเพื่อให้นักเรียนเข้าใจว่าระดับคุณภาพของผลงานเป็นอย่างไร
• สร้าง concept map ของวิชาที่จะเรียนร่วมกับนักเรียน เพื่อทำความเข้าใจ
• ชิ้นส่วนย่อย หรือองค์ประกอบของบทเรียนนั้นๆ

ทั้งหมดนั้นก็เพื่อให้นักเรียนเข้าใจว่าผลงานที่ดีเพียงพอเป็นอย่างไร ความสำเร็จในการเรียนเป็นอย่างไร รู้ได้อย่างไรว่าบรรลุแล้ว 

(2)อิทธิบาท 4 ข้อสุดท้าย วิมังสาเทียบได้กับ reflection สะท้อนคิดคือเรียน ความยากจนจวนเจียนถอดใจ แล้วครูหนุนดีๆ พร้อมทำวิมังสาเชื่อมโยงตัวเด็กกับโลกภายนอก เด็กจะเกิด transformation ได้ ในโครงการเพาะพันธุ์ปัญญาพบหลาย case ครูต้องเก่งในการปลุกพลังให้เด็กฮึดสู้ ถ้าครูไม่เก่งในกระบวนการปลุกพลังแล้วเด็กล้มเหลวกับโจทย์ยาก เด็กนั้นจะถอดใจ โดยเฉพาะถ้าเป็นเด็กที่เก่งๆ ที่เคยประสบความสำเร็จในการเรียนมาก่อน

(๓)หมายความว่าครูจัดความท้าทายให้เกิด active learning และบริหารความรู้สึกเด็กให้เขารู้สึกว่าเป็นเจ้าของการเรียนรู้นั่นเอง

ปฏิสัมพันธ์ระหว่างนักเรียน
คำแนะนำป้อนกลับ (feedback) 
     เมื่อให้นักเรียนทำกิจกรรมที่ท้าทาย นักเรียนจะต้องการได้รับคำแนะนำป้อนกลับโดยปริยาย การสร้างนิสัย ตั้งเป้าความมุ่งมั่น ลงมือทำ และแสวงหาคำแนะนำป้อนกลับ สำหรับใช้ปรับปรุงกิจกรรมและเป้าหมายของตน เป็นการสร้างทักษะการเรียนรู้ (learning skills) และสร้างนิสัยความเป็นผู้เรียนรู้ตลอดชีวิต (lifelong learning) 

(๔) โครงการเพาะพันธุ์ปัญญาเรียนการเรียนรู้จากการกระแทกไหล่กัน กติกาการทำงานร่วมกัน เป็นการสร้างวินัยและความรับผิดชอบ ส่วนหนึ่งเกิดจาก peer preasure ความท้าทายคือจัดกระบวนการให้เรียนเป็นกลุ่ม โดยนักเรียนทำหน้าที่ “ผู้กระทำ” “ผู้สังเกต” จากนั้นครูเป็น coach ให้ผู้กระทำถอดความรู้สึกระหว่างกระทำ ให้ผู้สังเกตเชื่อมโยงสิ่งที่สังเกตเห็นกับความรู้สึกของผู้กระทำ ต้องฝึกครูอีกมาก และคิดว่าน่าจะเหมาะกับประถมปลายถึงมัธยมต้น

ปัจจัยที่ทำให้งานเป็นสิ่งท้าทายผมขอเสนอว่า รายละเอียดของขั้นตอนกิจกรรม ที่สลับระหว่าง ง่าย - ซับซ้อนน้อย ง่าย - ซับซ้อนมาก ยาก(งานมาก) - ซับซ้อนน้อย และยาก - ซับซ้อนมาก ก่อผลดีต่อการเรียนรู้ของนักเรียนแตกต่างกันอย่างไร มีความแตกต่างกันในนักเรียนที่มีคุณลักษณะแตกต่างกัน อย่างไร เป็นประเด็นวิจัยชั้นเรียนที่น่าสนใจมาก โดยอาจทำเป็นวิทยานิพนธ์ปริญญาเอกได้ 

บรรลุเป้าหมายได้ด้วยตนเอง (self - efficacy) 

เพื่อบรรลุผลสำเร็จในการเรียน นักเรียนต้องมีความคิด และความเชื่อ ว่าตนเองสามารถบรรลุเป้าหมายของการเรียนรู้ได้ ฟันฝ่าความยากลำบากสู่ความสำเร็จได้ โดยปัจจัยสำคัญที่สุดคือตนเอง โรงเรียนและครูต้องหล่อหลอมปลูกฝังความเชื่อหรืออุดมการณ์นี้ขึ้นในนักเรียน ซึ่งจะเป็นคุณต่อตัวเด็กไปตลอดชีวิต
 
นักเรียนที่มีคุณสมบัตินี้มีลักษณะ

• มองกิจกรรมหรืองานที่ซับซ้อนเป็นความท้าทายให้เอาชนะ ไม่ใช่คอยหลีกเลี่ยงสิ่งยาก คำสั้นๆ ที่ริเริ่มขึ้นโดยสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ประยุทธ ปยุตฺโต) คือ “สู้สิ่งยาก”
• มองความล้มเหลวเป็นโอกาสเรียนรู้ โดยที่อาจต้องใช้ความพยายาม การแสวงหาข้อมูล การแสวงหาความช่วยเหลือ เวลา และอื่นๆ เป็นตัวช่วยครูต้องรู้จังหวะและวิธีเข้าไปหนุน
• ฟื้นความมั่นใจตนเองอย่างรวดเร็ว ภายหลังความล้มเหลว 

นักเรียนจะกล้าสู้สิ่งยาก หากมั่นใจว่ามีคนคอยเตรียมช่วย มีความปลอดภัยทางสังคม ไม่ถูกดูหมิ่นดูแคลนเยาะเย้ย หากล้มเหลว นั่นคือหน้าที่ของครูในการจัดบรรยากาศในโรงเรียน และในชั้นเรียน(๗) 

(๗) growth mindset ที่เกิดจากการจัดบรรยากาศการเรียน ซึ่งเกิดจากกระบวนการที่ครูเป็น coach ดังนั้น เทคนิค (reflective) coaching จึงสำคัญกับครูยุคนี้

วิธีการที่ครูใช้หล่อหลอมมีดังต่อไปนี้

• สอนวิชาความรู้ โดยมีตัวอย่างที่ชัดเจนและตรงกับบริบทวิถีชีวิตของนักเรียน
• เริ่มต้นชั้นเรียนหรือบทเรียนที่มีพลังส่งเสริมความมั่นใจฮึกเหิมให้สู้
• ให้คำแนะนำป้อนกลับที่เน้นตรงความมานะพยายามของตัวนักเรียน
• ช่วยให้นักเรียนเข้าใจปัญหาหรือโจทย์ชัดเจน และแนะนำเทคนิคสำหรับแก้ปัญหานั้น
• แนะนำเทคนิคในการแก้ปัญหา หรือโจทย์ที่นักเรียนตั้งเอง
• สร้างความน่าเชื่อถือต่อครู โดยแสดงความเอาใจใส่นักเรียนอย่างเท่าเทียมกัน
• ให้นักเรียนมั่นใจว่าครูพร้อมจะให้ความช่วยเหลือ เพื่อให้นักเรียนบรรลุเป้าหมาย
• สร้างความไว้เนื้อเชื่อใจกันในระดับสูงระหว่างครูกับนักเรียน และระหว่างนักเรียนกับนักเรียน
• ทำตัวเป็นตัวอย่าง ว่าให้คุณค่าต่อความผิดพลาดล้มเหลว เพื่อใช้เป็นโอกาสในการเรียนรู้ 

ครูที่ดี คือครูที่มุ่งมั่นเปลี่ยนตัวตนของนักเรียน ให้มีความมั่นใจว่าตนเองบรรลุผลสำเร็จในการเรียนรู้ได้(๘) 

เป้าหมายการเรียนรู้ (learning intention) ที่มีเกณฑ์บอกความสำเร็จ (success criteria) 

     ความกระจ่างชัดของครูในเรื่องเป้าหมายการเรียนรู้ และวิธีวัดเป้าหมายนั้น มี ES = ๐.๗๕ ความกระจ่างชัด ต้องถ่ายทอดไปยังนักเรียนด้วย โดยนักเรียน ต้องตอบสามคำถามต่อไปนี้ได้
เครื่องมือช่วยการประเมินอย่างง่ายๆ มี ๒ อย่างคือ
1.ตาราง ๒x๒ ด้านความยากง่าย และความซับซ้อนมากซับซ้อนน้อย(ดูรูปที่ ๓.๑) 
2.Rubrics แสดงประเด็นเป้าหมายการเรียนรู้ และลักษณะของการบรรลุเป้าหมายระดับต่ำไปจนถึงสูง

(๑๐) ความยากน่าจะอยู่ที่คนมักจะรวม “ยาก” ว่าเป็นสิ่งเดียวกับ “ซับซ้อนมาก” ดังนั้น ๒ แกนนี้ต้องเข้าใจว่าแยกกัน ไม่เช่นนั้นจะไปกองที่ quadrant ๑ และ ๓ กันหมด

     ตาราง ๒ x ๒ บอกความยากง่ายและความซับซ้อนของบทเรียน มีประโยชน์หลายด้าน หากวาดรูปตารางไว้ที่กระดานหน้าชั้น หรือบน flip chart เมื่อจบคาบเรียน  ให้นักเรียนเขียนบอกสภาพการเรียนรู้ของตนลงบนกระดาษหลังเหนียว นำไปแปะที่ ช่องใดช่องหนึ่งที่ตรงกับสภาพของตน จะช่วยให้ครูและนักเรียนรู้ว่าจะเข้าไปช่วยเหลือ นักเรียนคนไหน นำไปสู่การเรียนแบบ peer tutoring collaborative learning และ student - centered teaching 

     เมื่อมีการระบุเกณฑ์ของความสำเร็จอย่างชัดเจนก็จะช่วยให้เห็นความผิดพลาดได้ชัดเจนขึ้นด้วย ครูต้องบอกให้นักเรียนช่วยกันหาข้อผิดพลาดเพื่อนำมาเป็น ขุมทองของการเรียนรู้ คือต้องไม่ให้นักเรียนที่ทำผิดพลาดรู้สึกอับอายหรือเสียหน้า  ให้ถือว่าการทำผิดพลาดเป็นเรื่องธรรมดา เป็นขั้นตอนสู่การเรียนรู้ เมื่อเห็น ข้อผิดพลาดชัดเจน การให้คำแนะนำป้อนกลับของครูก็จะยิ่งมีพลังต่อการเรียนรู้ การให้คำแนะนำป้อนกลับที่ดีมี ES = ๐.๗๕(๑๑) 

     การให้คำแนะนำป้อนกลับที่ดีต้องถูกกาละ จำเพาะต่อนักเรียนแต่ละคน และ ถูกบริบทที่จะช่วยให้ก่อผลดีมากที่สุด คำแนะนำป้อนกลับต้องเหมาะสมในด้าน กาละ ปริมาณ วิธีการ และผู้รับ ดังแสดงในตารางที่ ๓.๑(๑๒)


(๑๑) การป้อนกลับต้องสาวไปถึงสาเหตุ เช่น ความเข้าใจผิดบางอย่าง และถ้าสาวไปผิดที่เป้าหมาย/ หลักการด้วยจะยิ่งเกิดการเรียนรู้ที่สูงขึ้น เด็กเรียนปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงถ้าจับว่าผิดที่ ๓ ห่วง  ๒ เงื่อนไข จะเรียนรู้น้อยกว่าผิดที่ “ไม่สมดุลและยั่งยืน” และถ้ารู้ว่า “สมดุลเป็นเหตุ ยั่งยืนเป็นผล” ก็จะได้เรียนรู้มากขึ้นว่าต้องจัดการเหตุเพื่อให้ได้ผล

(๑๒) สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ป.อ. ปยุตโต) ท่านให้ “สมบัติ ๔” คือ ผู้กระทำ การกระทำ กาละ เทศะ ว่าต้องสอดคล้องกันงานจึงสำเร็จ (ถ้าสิ่งใดสิ่งหนึ่งติดขัดจะเปลี่ยนสมบัติ ๔ เป็น วิบัติ ๔) ในกรณีนี้ ครูเป็นผู้กระทำ feedback แต่เมื่อเป็นปฏิสัมพันธ์กับนักเรียน ฝ่ายผู้รับจึงต้องมีสมบัติ ๔ ด้วย การจัดให้เกิดสมบัติ ๔ ทั้ง ๒ ฝ่ายนี้เป็นหน้าที่ครู ผมเชื่อว่ากาละในที่นี้เกี่ยวข้องกับ “อารมณ์ความรู้สึก” ของทั้งครูและเด็กที่ต้องอยู่ในสภาวะที่เอื้อกันเหมือนเครื่องส่ง - รับคลื่นวิทยุ

ตารางที่ ๓.๑ ลักษณะของคำแนะนำป้อนกลับที่ดี